Kocaeli Büyükşehir Belediyesince, katma değeri yüksek ürünler yetiştirmeye teşvik edilen çiftçilerin gelir düzeyini artırmak ve tarımsal kalkınmaya destek sağlamak amacıyla 4 yıl önce hayata geçirilen “Tıbbi ve Aromatik Bitki Yetiştiriciliği Projesi” (TABİP) kapsamında, il genelinde yaklaşık 1140 dekar alanda biberiye, nane, melisa ve kekik toprakla buluşturuldu. Geçen yıl 37 hektar alanda dikilen ve olgunlaşan kekiklerin hasadına ise başlandı.
Kekik hasadı, insan gücüyle ve aynı zamanda tasarımı ve üretimi tamamen milli ve yerli imkanlarla Büyükşehir Belediyesince yaptırılan römork yüklemeli aromatik bitki hasat makinesiyle yapılıyor. İlk kez Kocaeli’de kullanılan makine sayesinde hasat, bitkilere zarar vermeden, seri olarak gerçekleştiriliyor.
Dikim yapılan alanlar sigortalandı
Büyükşehir Belediyesi Sekapark A.Ş’nin kontrolörlüğünde 5 üretim yılı boyunca tüm tarımsal faaliyetler, çiftçilere ait sertifikalandırma süreci, eğitimler ve saha uygulamalarının takibi, uluslararası standartlara uygun olarak organik bitki sertifikalandırma doğrultusunda yapılıyor. Fide dikimi gerçekleştirilen arazilerin, yıllık bitkisel ürün sigorta poliçeleri, Sekapark A.Ş. tarafından karşılanıyor. Proje doğrultusunda, Büyükşehir ziraat mühendisleri ve Sekapark A.Ş. teknik ekibi dikim yapılacak tarlalarda gerekli kontrolleri sağlarken, çiftçilere teknik konularda danışmanlık hizmeti de veriyor.
Büyükşehir Belediyesince yürütülen TABİP ile “sanayi kenti” Kocaeli, tıbbi ve aromatik bitki üreticiliğinin de merkezi olma yolunda hızla ilerliyor. Hasadı yapılan tıbbi ve aromatik bitkiler, Büyükşehir’in kurduğu Distilasyon Merkezinde ve Süper Kritik Akışkan Ekstraksiyon Tesisinde, katma değeri yüksek tarım ürünlerinden elde edilen uçucu yağlar; ilaç, takviye gıda ve kozmetik sektöründe kullanılıyor.
Denizli İl Tarım ve Orman Müdürlüğünce 1994-2000 yılları arasındauygulanan yoğun eğitim ve yayım çalışmaları sonucunda ilk defa istatistiklere 2000 yılında 1750 hektar olarak yansıyan kekik ekim alanları yıllar itibariyle katlanarak arttı. 2023 yılında Denizli’de 19 bin 714 ha alanda 26 bin 983 ton kekik üretimi gerçekleştirildi. Pamukkale, Güney, Çal, Buldan, Bekilli, Tavas ve Kale ilçeleri üretimin en yoğun yapıldığı yerler olarak ön plana çıkarken, Türkiye kekik ekim alanlarının yüzde 91,2’sine sahip olan Denizli, üretimin de yüzde 89.6’sını karşılıyor.
Dünyanın kekik ihtiyacının Denizli’den karşılandığını belirten Denizli İl Tarım ve Orman Müdürü Şakir Çınar; “Ülkemiz birçok kekik türünün gen merkezi ve anavatanı konumundadır. Kültüre alınmadan önce ticareti yapılan kekiğin önemli bir kısmı Ege ve Akdeniz Bölgesinin kıyıya bakan yüksek kesimlerinden toplanarak ihracatı yapılmıştır. 1990’lı yıllarda Dünya piyasalarındaki talep artışına bağlı olarak kekik bitkisinin kültüre alınması ile ilgili Ar-Ge çalışmaları yoğunlaştırılmıştır. Özellikle 2000’li yıllardan sonra bilyalı kekik olarak bilinen (Origanum onites L.) türünün Denizli’de tarla yetiştiriciliğine geçilmesi ile kekik üretimi ve ticaretinde önemli gelişmeler yaşanmıştır. İlimizde yetiştiriciliği yapılan bu kekik türü, 2021 yılında Türk Patent Enstitüsü tarafından coğrafi işareti alınarak ‘Denizli Kekiği’ olarak tescillenmiştir. İlimizde kekik yetiştiriciliği ile ilgili çalışmalara, İl Müdürlüğümüz tarafından 1992 yılında Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünden temin edilen kekik fideleri ile başlanmıştır. Bu fideler ile Baklan İlçemizde 500 metrekare alanda ve 1993 yılında Çal İlçesi Kabalar Mahallesinde 7 dekar alanda kekik demonstrasyonu kurulmuştur. Buralardan alınan olumlu sonuçlar üzerine İlimizin farklı lokasyonlarında yoğun bir eğitim ve yaygınlaştırma çalışmalarına başlanmıştır. Sonraki yıllarda kekik özellikle ilimizin Gözler, Uzunpınar, Kurtluca ve Güzelpınar bölgesine çok iyi uyum sağlamıştır” dedi.
Denizli Kekiği dünya pazarına ihraç ediliyor
Kekik üretiminin ihracattaki önemine işaret eden Çınar, “Baharat, ilaç, kozmetik ve kimya sektörü başta olmak üzere pek çok kullanım alanı bulunan kekik, ülkemizin tıbbi ve aromatik bitkiler dış ticareti içerisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Dünyada kekik dış ticaret hacmi doğadan toplananlarla birlikte 25 bin ton civarındadır. Bunun yaklaşık yüzde 70-75’i ülkemiz tarafından karşılanmaktadır. 2023 yılında 16.966 ton kekik ve 68,5 ton kekik yağı ihracatından 55,2 milyon $ gelir elde edilmiştir. Bu verilere göre Dünya kekik üretimi ve ticaretinde Denizli ayrı bir yere sahiptir. İlimizde üretilen kekikler başta ABD, Almanya, İtalya, Kanada, Polonya, Hollanda, Fransa, Japonya ve Avustralya olmak üzere dünyanın pek çok ülkesine ihraç edilmektedir” diye konuştu.
Dünya’nın kekik üretiminin yüzde 75’i Türkiye’den karşılanıyor. Denizli 200 bin dekarlık üretim alanıyla yurdun kekik üretiminin yüzde 90’ından fazlasını tek başına karşılıyor. Dünyanın kekik ihtiyacının Denizli’den karşılandığını belirten Denizli İhracatçılar Birliği (DENİB) Başkanı Hüseyin Memişoğlu, “Kekik ilimiz için önemli bir değer olarak karşımıza çıkıyor. Ülkemizin kekik üretiminin yüzde 90’ından fazlası Denizli’de gerçekleştiriliyor. Denizli, İzmir, Manisa gibi illerimizden önemli değerlerde kekik ihracatı yapılıyor. Ülkemizin yıllık kekik ihracatı 55 milyon dolar seviyesinde. Kekik üretiminde işin mutfağında Denizli’nin lider olduğunu görüyoruz” dedi.
Denizli Kekiği Doğanın Bir Armağanı
Kekiğin Denizli’ye doğanın bir armağanı olduğunu belirten DENİB Başkanı Hüseyin Memişoğlu, kekiğin aynı zamanda tıbbi ve aromatik bitki üretiminde de önemli bir ürün olduğunu belirtti. Üretilen kekiğin katma değerli ihracata dönüştürülmesini çok önemsediklerini söyleyen Hüseyin Memişoğlu, “Tabii kekik aynı zamanda esansı yoğun olan ve tıbbi ürünlerde de kullanılabilen oldukça katma değerli bir ürün. Kekiğin kullanım alanı çok geniş. Dünyanın en ünlü et restoranlarında Denizli kekiğinin kullanıldığını biliyoruz. Bugün itibariyle Türkiye’den 135 farklı ülkeye kekik ihracatı yapılıyor. Dünyanın kekiğinin Denizli’den karşılandığını Avrupa’da, Afrika’da, Orta Doğu’da, Amerika’da ve hatta Uzak Doğu’da ilimizde üretilen kekikler hem sofralarda hem de farklı alanlarda yerini alıyor. Biz de Denizli İhracatçılar Birliği olarak kekik özelinde farklı çalışmalar yapıyoruz. Bu konuda önümüzdeki dönemde kamuoyunu basınımız aracılığıyla bilgilendireceğiz” şeklinde konuştu.
Lavanta, biberiye, kekik, adaçayı gibi aromatik bitkilerin yetiştirildiği Gebze Belediyesi Şifa Kapısı Tıbbi Aromatik Bitkiler Parkını ziyaret eden Belediye Başkanı Zinnur Büyükgöz yetkililerden bilgi aldı, bitki hasadına katıldı.
Şifa Kapısı hakkında açıklamalarda bulunan Zinnur Büyükgöz, “Aromatik bitkiler bahçemizin mevsim budamasını gerçekleştirdik. Burada lavanta, biberiye, kekik, adaçayı gibi bitkilerimiz var. Bunların hasat zamanını gerçekleştirip sonrasında kamu kurumlarımıza, personelimize ya da misafirlerimize ikram ediyoruz. Aynı zamanda aromatik bitkiler konusunda kamuoyunu bilgilendirme çalışmalarını da sürdürüyoruz. İnşallah bu doğal yaşamla iç iç başlığı altında okul çocuklarımızı da buraya getirip onlara doğayı tanıtmak imkanı tanıyacağız. Aynı zamanda çocuklar anneleri ile gelecek ve anneleri onları gözlerken çaylarını içmiş olacaklar. Anne çocuk el ele bir hayatı onlara tattırmış olacağız” ifadelerini kullandı.
Denizli’nin Pamukkale ilçesine bağlı Belenardıç Mahallesi’nde ilk kekik hasadı gerçekleştirildi. Hasat törenine Pamukkale Kaymakamı Uğur Bulut, Pamukkale Belediye Başkanı Avni Örki, Denizli İl Tarım ve Orman Müdürü Şakir Çınar, İl Müdür Yardımcısı Saffet Üge, şube ve ilçe müdürleri ile teknik personellerin yanı sıra çiftçiler katıldı.
Hasat etkinliğinde konuşan İl Tarım ve Orman Müdürü Şakir Çınar, “Ticareti yapılan kekiğin önemli bir kısmı doğadan toplanmakta iken, özellikle 2000’li yıllardan sonra İzmir kekiği olarak bilinen türünün Denizli’de tarla yetiştiriciliğine geçilmesi ile kekik üretiminde önemli değişimler yaşanmıştır. 2022 yılında ilimizde yaklaşık 200 bin dekar alanda kekik üretimi gerçekleştirilmiş olup, Güney, Pamukkale, Buldan, Bekilli ve Çal ilçelerimiz üretimin en yoğun yapıldığı yerlerdir. Ekim alanlarının yüzde 30,6’sına sahip olan Pamukkale ilçemiz üretimin yüzde 30’unu karşılamaktadır. Belenardıç Mahallesi’nde 164 üreticimiz tarafından 6 bin 280 dekar alanda kekik üretimi gerçekleştirilmektedir” dedi.
“Denizli’yi tıbbi ve aromatik bitkiler üretiminde bir merkez haline getirmeyi hedefliyoruz”
Son yıllarda kekik ihracatında Pirolizidin Alkalaidleri (PA) içeren yabancı otların ürün içerisine karışmasından kaynaklanan pazarlama sorunları yaşandığına işaret eden Çınar, “Bunun önüne geçebilmek amacıyla 2022 yılında İhracata Yönelik Entegre ve Kontrollü Kekik Yetiştiriciliği projesi uygulamaya başladık. Buradaki amacımız yabancı ot mücadelesine özen gösteren çiftçilerimizin ürünlerini daha rahat pazarlayabilmesini hedefleyen Pestisit ve PA analizleri ile desteklenen kontrollü üretim projesidir. Bu projede amacımız, başarılı olan çiftçilerimizin ürünlerini pazarlamalarını kolaylaştırmak ve sektörün PA içermeyen hammaddeye ulaşmalarını sağlamaktır. İl Müdürlüğü olarak dünya kekik üretiminin başkenti olarak anılan Denizli’yi tıbbi ve aromatik bitkiler üretiminde bir merkez haline getirmeyi hedefliyoruz. Bu çerçevedeki çalışmalarımızda bizlere destek sağlayan Büyükşehir Belediyemize, Pamukkale Belediyemize, Denizli Ticaret Borsamıza ve Ege İhracatçı Birliklerine teşekkür ediyorum” diye konuştu.
“Kekik konusunda daha çok çalışmalıyız”
Denizli’nin kekik konusunda dünyanın bir numarası olduğunu kaydeden Pamukkale Belediye Başkanı Avni Örki de zirvede olanların çektiği zorluklara dikkat çekerek; “Kekik konusunda daha çok çalışmamız gerekiyor. Kekik dünyaya daha önce İzmir markası olarak gidiyorken, Pamukkale Belediyesi olarak kekiğe coğrafi işaret tescil belgesi aldık. Bundan sonra dünyaya ‘Denizli Kekiği’ olarak adını duyurdu. Bunun sonucunda fiyat politikasına ciddi katkı sağlandı. Bizim hedefimiz ve gayemiz bir numara olduğumuz hususlarda, bulunduğumuz konumu korumak ve farklı alanlarda da bir numara olmak için çalışmamız gerekmektedir” ifadelerini kullandı.
Üreticilere bereketli bir hasat sezonu dileyen İlçe Kaymakamı Uğur Bulut ise şöyle konuştu:“Türkiye’de en fazla kekik üretiminin olduğu yerdeyiz. Geçen sene itibarıyla kekikteki arzu edilmeyen fiyat dalgalanmalarını hep beraber bizde gözlemledik. PA’nın kekik için son zamanlarda ne kadar önemli olduğunu da öğrenmiş olduk. Buradan tüccarlarımıza çağrıda bulunmak istiyorum. Kekik üreticilerimize destek olarak, onları üretime küstürmeyelim. Bunun sürdürülebilir olması için bu çok önemlidir. Denizli İl Tarım ve Orman Müdürlüğünce organize edilen kekik hasadının hayırlı olmasını temenni ediyorum”
Konuşmaların ardından kekik üreticileri ile birlikte sektörün sorunları ve çözümlerine yönelik istişarede bulunuldu.
Nevşehir’de Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından Konya’da yetiştirilen 600 keklik doğaya bırakıldı. Nevşehir Valisi İnci Sezer Becel, doğaya bırakılan bu kekliklerin hem bölgede hayvan florasına katkı sağlayacağını, hem de kene gibi zararlılar başta olmak üzere diğer zararlı böcekleri de toplayacağını söyledi.
Nevşehir Valisi İnci Sezer Becel ve protokol üyeleri tarafından, Doğa Koruma ve Milli Parklar İl Müdürlüğünce yaban hayatının desteklenmesi için Uçhisar beldesi sınırları içerisinde yer alan Zemi Vadisi’nde doğaya 600 adet kınalı keklik salındı. Nevşehir Valisi İnci Sezer Becel burada yaptığı açıklamada; “Zemi Vadimizin manzarasında 600 kekliği doğaya bıraktık.
Doğa bir denge üzerine kurulu. Bu dengeyi insanlar eliyle tekrar tesis edilmesi gerekiyor. Bıraktığımız bu keklikler hem bölgede hayvan florasına katkı sağlayacak, hem de kene gibi zararlılar başta olmak üzere diğer böcekleri de toplayacak. Kapadokya vadileri bizim için bir zenginlik kaynağı. Bölgeye gelen misafirlerin en çok ziyaret ettikleri alanlar. İlimizde çok sayıda vadi bulunmakta.
Bu vadiler yaz kış demeden birçok yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilmekte. Ziyaretçilerimizin güvenli bir şekilde vadilerimizi ziyaret etmeleri için birtakım çalışmalar da başlattık. Bu çalışmalar arasında vadilerimizdeki hayvan varlığını da artırıyoruz. Vadilerde yürürken değişik bitki ve hayvan görmek insanları daha da mutlu ediyor.
Doğa ve Milli Parklar 8. Bölge Müdürü Gültekin Aksan da yaptığı açıklamada, “Doğa ve Milli Parklar Genel Müdürlüğümüz tarafından yetiştirilen ve doğaya uygun kuşları yetiştirerek doğaya salıyoruz. Bugün de Kapadokya bölgesine 600 civarında keklik saldık. Saldığımız alan itibariyle hayvanların hem su ihtiyacını karşılayacakları hem de sığınmaları açısından uygun bir vadi” şeklinde konuştu.
Proje Yürücüsü Prof. Dr. Tuncay Dirmenci, yeni türün Origanum ayliniae-Ay kekiği; yeni hibrit/melez olarak tespit edilen 7 taksonun da; Origanum×adae-Ada kekiği, Origanum×aytacii, Origanum×bilgilii, Origanum×dumanii, Origanum×malyeri, Origanum×sevcaniae ve Origanum×malatyanum olarak isimlendirildiğini belirtti. Dirmenci proje sonucunda, Türkiye’deki toplam Origanum taksonu sayısının 25’i endemik olmak üzere toplamda 37’ye yükseldiğini ve endemizm oranının yüzde 68 olduğunu söylerken, bu sonuçlarla Türkiye’nin, Origanum türü sayısı bakımından dünyanın en fazla çeşitliliğe sahip ülkesi olduğunu dile getirdi.
TÜBİTAK destekli (proje no:113 Z 225) olarak, Prof. Dr. Tuncay Dirmenci’nin yürütücülüğünde, Türkiye’de Yetişen Origanum L. (Lamiaceae) Türleri Üzerinde Taksonomik, Moleküler, Karyolojik Ve Kimyasal Araştırmalar başlıklı projede; Prof. Dr. Turgut Kılıç (BAÜN), Prof. Dr. Turan Arabacı (İnönü Üni.), Prof. Dr. Esra Martin (Necmettin Erbakan Üni.), Prof. Dr. Sevcan Çelenk (Uludağ Üni.) ve Bilim Uzmanı Türker Yazıcı (BAÜN) görev aldı. Çalışma kapsamındaki 7 türün halk arasında çay, kekik suyu, kekik yağı yapımında ve baharat amacıyla kullanıldığı belirlendi.
Türkiye dünyanın en önemli bitki çeşitliliği merkezi
BAÜN Necatibey Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tuncay Dirmenci yaptığı değerlendirmede; “Türkiye, üç kıtanın kesiştiği yerde konumlanması ve farklı iklim tiplerinin görülmesi sebebiyle birçok bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapmaktadır. Ülkemiz bitki ve hayvan çeşitliliği bakımından hemen hemen Avrupa kıtasının içerdiği bitki ve hayvan çeşitliğine sahiptir. Türkiye, yaklaşık 3 bin 700’ü endemik olmak üzere 12 bin bitki taksonunu barındırması nedeniyle dünyanın en önemli bitki çeşitliliği merkezlerinden biri konumundadır. Türkiye’nin barındırdığı bitkilerin bin 700 tanesinin tıbbi özellik gösterdiği, 500 tanesinin ise tıbbi ve aromatik özelliğinin iyi bilindiği kaynaklarda yer almaktadır. Türkiye, tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanımı, tarımı ve ihracatı yönünden dünyanın en önemli ülkelerinden birisidir” dedi.
Çok sayıda ülkeye ihraç ediliyor
Dirmenci “Ülkemizde, Ballıbabagiller (Lamiaceae) ailesine ait kekik, adaçayı, dağ çayı, lavanta, karabaş otu, zahter vb. olarak bilinen bitkiler, halk arasında en yaygın kullanılan tıbbi ve aromatik bitkiler arasında yer alır. Bu türler, hem kültür ortamından hem de doğadan toplanarak baharat ve bitki çayı olarak oldukça sık kullanılmaktadır. Ayrıca, çok sayıda ülkeye ihraç edilerek ülkemiz için önemli bir gelir kaynağıdırlar. Bu bitkilerin arasında Kekik’ler ilk akla gelenlerdir. Türkiye’de Origanum (Kekik/Mercanköşk), Thymus (Kekik), Thymbra (Zahter), Satureja (Kayakekiği) cinslerine ait yaklaşık 100’e yakın bitki taksonu halk arasında Kekik olarak adlandırılmaktadır. Dünyadaki kekik ticareti yıllık yaklaşık 20 bin ton civarındadır. Türkiye, dünya kekik ticaretini yönlendiren ülke konumunda olup, bu ticaretin yaklaşık yüzde 80-90’lık hammaddesini tek başına sağlamaktadır. Ayrıca, kekik yağı ve kekik suyu önemli ihraç ürünleri arasında olup, tüm bu ürünler 100’den fazla ülkeye ihraç edilmektedir. Kekik olarak ihraç edilen türleri büyük oranda Origanum (Kekik/Mercanköşk/Oregano) cinsi türleri oluşturmaktadır. Origanum cinsi türleri doğadan toplandığı gibi yaklaşık 160 bin dekarlık bir alanda da tarımı yapılarak yıllık yaklaşık 18 bin ton ürün elde edilmektedir” diye konuştu.
Birçok bakteri ve mantar türüne karşı etkili
Proje kapsamında elde edilen sonuçlar arasında kekiğin gündelik kullanımı ve sağlık alanındaki karşılığına dair bilgiler de veren Dirmenci; “Özellikle etli yemeklerimizi baharat olarak süsleyen kekik, aynı zamanda çayı yapılarak, kekik suyu ve kekik yağı olarak da tüketilmektedir. Özellikle, üst solunum yolları enfeksiyonlarında, boğaz ağrısında, sindirim sistemi sorunlarında çay olarak tüketmek daha yaygın bir kullanımdır. Halk arasında yaygın kullanıma sahip olan kekiğin en önemli uçucu yağ bileşenleri arasında Karvakrol ve Timol yer almakta olup, özellikle karvakrol’ün mikrop öldürücü, kanser tedavisinde etkili, ağrı kesici, antioksidan, obeziteyi önleyici, karaciğeri koruyucu, haşaratları öldürücü, yara iyileştirici gibi özelliklerinin olduğu birçok çalışmayla ortaya konmuştur. Literatür çalışmaları ve yapılan bu TÜBİTAK projesi ile halk arasında yaygın olarak kullanılan Kekik türlerinden Origanum vulgare subsp. hirtum (İstanbul kekiği) ile birlikte Origanum bilgeri (cıngıllı kekik) ve Origanum munitiflorum’un (Sütçüler kekiği) kuvvetli antioksidan maddeler olan fenolik bileşenlerce zengin olduğu ve buna bağlı olarak da kuvvetli antioksidan özellik göstermekle birlikte birçok bakteri ve mantar türüne karşı etkili olduğu saptanmıştır” dedi ve sözlerine şöyle devam etti:
Sindirim sistemine faydalı birçok kimyasal madde içeriyor
“Sütçüler kekiği endemik bir kekik türü olup, İzmir kekiği/bilyalı kekik ve İstanbul kekiği gibi kekik suyu imalatında da kullanılmaktadır. Kekik suyu, içinde binde bir oranında uçucu yağ içerebilir, ancak kekik yağında bulunmayan ve sindirim sitemine faydalı birçok kimyasal maddeyi içerir. Sindirim sistemi için en etkili özelliklerinden birisi hazımsızlığı gidererek sindirim sistemini düzenlemesidir. Kekik yağı geniş bir kulanım alanına sahip olmakla birlikte, mantar ve bakterilerin sebep olduğu yiyecek bozulmalarını önleyen doğal bir gıda koruyucusudur. Yine proje çalışmaları sonucunda, halk arasında kullanımı olan bazı türlerin anti-Alzheimer etkisinin de olduğu belirlenmiştir. Özellikle Origanum onites (İzmir kekiği/bilyalı kekik)’in hem uçucu yağının hem de hazırlanan ekstratlarının oldukça iyi derecede anti-Alzheimer aktiviteye sahip olduğu tespit edilmiştir”
